NUNDALEN
Gardshistoria
Three Column CSS Layout








Haugstad var truleg den fyrste garden i Nundalen og hadde difor namnet Nundal. Det var fyrst i 1862 at garden vart kalla Haugstad. Ifylgje Laberg si bygdebok, kan garden og ha hatt namnet Sel ein gong før Svartedauden.


Gardsnamnet har vore endra fleire gonger:
" År 1330 Nondale
" År 1563 Nundall
" År 1603 til år1611 Nummedall
" År 1666 Nundall
" År 1723 Nundahl

År 1359
Haugstad har vore eigd av kyrkja i Fortun sidan tida før Svartedauden. Garden vart løyst frå kyrkja i 1862, då kjøpte Hermund Johannesson Nundal garden.

I 1522 var det to brukarar i Nundalen, Per og Jon
Per har truleg hatt det største bruket, iflg. betaling i leiding. Det er mest truleg at han då styrte garden Haugstad.

I år 1603
Så må ein fram til 1603 før ein finn namn på ein som dreiv garden. Ola (Ola-Knægt) heitte han og han dreiv garden fram til 1640.

År 1616 -1683
Etter Ola kom ein Åmund (1616-1683)til garden. Åmund var so pass til kar at han kjøpte Torpen. Åmund overlet garden til sonen Ola Åmundson (1660-1707), Ola var den siste som styrde både Torpen og Haugstad samstundes.

Dei som vidare dreiv kyrkjegodset Haugstad var fylgjande:
Ingebrikt Olson dreiv fram til han døydde i 1714, enka gifte seg oppatt med same året med Mons Johannesson f. 1685,frå Vestre Nundal.Mons dreiv garden fram til 1740. Etter Mons kom Johannes Hansson (1702-1769). Johannes vart gift med Jøron Monsdatter Haugstad.

År 1764 - 1862
Her er fyrste gongen ein finn Haugstad namnet, det vert ikkje nemnt vidare før tinglysinga i 1862. Dotteri deira, Eli, vart verande på garden og gifte seg med Hermund Olson Nundal. Hermund fekk bygsel på plassen i 1764.

År 1918
Vidare går garden i arv frå far til son, sidan 1764 og fram til 1918 då vekslar namna på brukarane mellom Hermund og Johannes. Den siste eigaren som dreiv garden var Hermann Hermundson, han overtok etter broren Johannes, som døydde ung i 1918. Herman var lærar utanfor Bergen og var difor heime på garden kunn om sommaren. Hermann hadde tenestefolk på garden den tida han dreiv bruket. Han dreiv då garden fram til han døydde .01.01.1961.

Tenestefolket flytte ut og garden vart liggande aude. No var det kunn ein innbyggar igjen i Nundalen og det var ho Johanna på Hagen.Ho laut flytta frå garden sin same året.

Historie om garden slik den står i dag :

Hermund Johannesson Nundal er den som har bygd opp Haugstad gard til den imponerande fjellgarden den er, eller har vore.I 1862 kjøpte Hermund garden fri frå kyrkja i Fortun, for 850 riksdalar (ca. 3400,- kroner).

Garden blei vanstelt
Far til Hermund, Johannes (1815-1904), hadde vanstelt garden. Då Hermund overtok var det i alt 17 hus på garden, fleire av dei var til nedfall og nokre utan tak. Den opparbeidde jordi var eit dagsverk å slå. Årsaka til at garden var vanstelt var truleg at garden var bygsla.

Jegaren Johannes
I tillegg var Johannes å rekna som ein av dei fremste jegerane i bygda, han hadde 14 bjørnar på samvitet, og brukte truleg mykje av tida si til jakt.

Hermund tok fatt på å rydda marka og å setta i stand daglegstova på garden. Daglegstova fekk nytt tak og vart bordkledd innvendig. Seinare bygde han glasstova, den skulle vera til finare bruk.

Då han var ferdig med stovene laut han til med uthusi. Han reiv ned alle krøtterhusi og løene og bygde opp eit stort uthus.

Muren
Då det ikkje var tømmerskog på garden laut han gjera seg mest muleg nytte av stein. Han sette opp ein mur som er 23,3 m lang, 9m brei, 5m høg og 1,5 m tjukk i botn.
Muren er i to høgder og rommar gjødselkjellar og stall i fyrste høgdi og fjøs og smalahus i andre høgdi. Oppå muren bygde han låve og forhus i tømmer. Tømmeret som vart nytta var av dei gamle husa han reiv.

Noko nytt laut han kjøpa, slik som åsar, bjelkar, sperr og golvbord.Det måtte han til bygdi for å kjøpa, dette laut han då ro tilbake til Nundalen og kløvja og bera det opp på vestsida av dalen.

Seinare i 1885 kom det sledeveg på austsida.
Då Hermund hadde opparbeidd garden, var det 7 dagsverk å slå den opparbeidde marka. Hermund døydde 6/7-1897, han etterlèt seg kona Gjertrud Nilsdotter Ornes (1842-1922) frå Hafslo og 8 born.
Eldste sonen Johannes overtok garden i 1904 men døydde i 1918.

Gjertrud, enka etter Hermund, skreiv garden over på yngste sonen Hermann. Hermann var lærar og var ikkje heime på garden.

Garden vart bygsla vekk til Tolle Hauge og Erik Buhaug i kvar sin periode fram til Hermann kom heim som pensjonist. Hermann hadde tenestefolk som var med å dreiv garden fram til han døydde 01.01.1961. Beista vart selde på våren same året, til Bartol Vetti som dreiv Vetti`s eft.

Tenestefolket flytte ut og garden vart liggande aude. No var det kunn ein innbyggar igjen i Nundalen og det var ho Johanna på Hagen.
Ho laut flytta frå garden sin same året. Hermann testamenterte den 19/5-1959 garden til sønene av den yngste systera, Karen.

Noverande eigar er søner av soneson til Karen, Paul Ulvenes, Paul Andrè og Åsmund Ulvenes.

Stiftingas planar med garden:
Garden skal nyttast til bruk for ålmenta, restaurerast og haldast i stand for å syna oppveksande generasjonar korleis folk i Årdal livnærte seg i Årdal.
Garden er bygsla vekk til Stiftinga Nundalen for 80 år.
Vidar Moen


NILS NUNDAL, LÆRAR OG KYRKJESANGAR



Nils Nundal var født i 1866 i Nundalen. Foreldra var bønder på garden Haugstad. Nils Nundal hadde to brør og fire systrer. Det var ein god del oppdrift i søskenflokken. To av søstrene tok same yrket som Nils og vart lærarar. Tre av dei andre søskena døydde unge. Odelsguten Johannes var blant dei som døydde og Nils som var neste i arverekkja overlét garden til yngstebroren Hermund.

Trufast nynorskmann
Nils starta utdanninga si ved Sogndal folkehøgskule i 1884-85. Der vart han målmann og var sidan ein trufast nynorskmann heile sitt liv. Sidan gjekk han på lærarskule på Stord i to år. Der møtte han fleire kjente menn som til dømes Lars Eskeland, Søren Øvretveit, Rasmus Stauri og Søren Sørbotten. Desse vart og kjende størringar som lærarar og kyrkjesongarar.
Etter perioden på Stord gjekk han eit målkurs på Sogndal folkehøgskule, der han møtte åndshøvdingar som Christopher Bruun og Mathias Skard. Desse personane gjorde nok store inntrykk på ein oppvakt og læreviljug Nils Nundal.

Over fjella
I åra etter gjekk han fleire sommarkurs på ulike stader i landet. Nundal vikarierte i fleire lærarpostar i Årdal, på Voss og fleire andre stader. Den første "skikkelege" posten han fekk var i Ål i Hallingdal. Der var han i 1 1/2 år. Etter den perioden fekk han tilbod om arbeid som lærar og kyrkjesangar i Venabygd. Nils Nundal gjekk så til fots over fjella og kom til Venabygd i 1893.

I 1895 gjekk han på same måte tilbake til Årdal og gifte seg då med Jørgine Svalheim. Nils viste nok kva han gjekk til sidan han og Jørgine hadde gått for presten i lag.

Lærarposten var slitsam.
På seinsummaren same året gjekk dei to nygifte tilbake den lange vegen til Venabygd, som vart heimstaden deira for resten av livet. Nils skriv i biografien sin at dei første 15 åra var lærarposten slitsam. Han underviste på tre ulike stadar i distriktet der. Til saman var han lærar i bygda i 32 år. Han skriv og at familien likte seg svært godt og trivdes i Venabygd. Dei fekk etter kvart fem born, og med åra bygde dei seg romsleg bustad og dei dyrka opp nok jord til å halda ein liten buskap.

Ingen førte slekta vidare
Tragedien for Nils og Jørgine var at berre eitt av dei fem borna skulle få leva opp. Ulike sjukdommar tok livet av alle borna med unnatak av dottera Hildur. Ho døydde barnlaus slik at ingen kom til å føra slekta vidare.

Nils var ein svært god forteljar
Nils Nundal var hugsa som ein god lærar og ein svært god forteljar. Som menneske var han liketil. Han kom frå forhold som gjorde han nøysam og kravlaus når det gjaldt han sjølv. Han var nok av og til sta og lite smidig. Politisk sokna han til Venstre eller Radikale folkeparti.

Nytt bedehus
Nils var saman med Jørgine aktiv på mange frontar i lokalmiljøet. På ulike måtar samla dei inn pengar til formål som kom bygdefolket til gode.
Av andre ting kan det nemnast at Nundal sørgde for at telefonen kom til bygda. Han skipa og eit ungdomslag og la ned eit stort arbeid for å få bygd eit forsamlingshus for bygda. Seinare engasjerte han seg sterkt i bygging av skulehus og ysteri i Venabygd.
I 1933 gav han bygda eit nytt bedehus som fekk namnet Jørgine og Nils Nundals minne.